Tembang Macapat

gasbanter.com

1.    Tegese Tembang Macapat

Tembang Macapat mujudake tembang cilik kang macane kanthi cara medhot patang wanda patang wanda. Tembang macapat mujudake sawijine jinis tembang kang kaiket dening paugeran guru gatra, guru wilangan, guru lagu, lan watak tembang. Tembang macapat ing desa-desa kerep ditemoni ing adicara wilujengan kayadene adicara lairan, manten, bisa uga ing kesripahan.

 

2.    Jinis-jinise Tembang Macapat

Tembang macapat kaperang dadi 11 jinis, ing antarane:

Maskumambang, Mijil, Sinom, Kinanthi, Asmaradana, Gambuh, Dhandhanggula, Durma, Gambuh, Megatruh, Pucung. 

 

3.    Pamangune Tembang Macapat

a.    Wangune Tembang

Tembang macapat mujudake sawijine jinis tembang kang kaiket dening paugeran guru gatra, guru wilangan, guru lagu, lan watak tembang. Guru gatra yaiku cacahe larik saben sapada. Guru wilangan yaiku cacahe wanda saben sagtra. Guru lagu yaiku dhong-dhinge swara ing pungkasane gatra. Anggene nggawe tembang macapat ora oleh sakarepe dhewe, nanging kudu manut paugeran sing wis gumathok. Paugeran kasebut bisa dideleng kaya ing tabel ngisor iki.

JENENGE TEMBANG	CACAH GATRA	GURU WILANGAN LAN GURU LAGU
		I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X
PUCUNG	4	12u	6a	8i/e	12a
MASKUMAMBANG	4	12i	6a	8i	8a
MEGATRUH	5	12u	8i	8u	8i	8o
GAMBUH	5	7u	10u	12i	8u	8o
KINANTHI	6	8u	8i	8a	8i	8a	8i
MIJIL	6	10i	6o	10e	10i	6i	6u
PANGKUR	7	8a	11i	8u	7a	12u	8a	8i
DURMA	7	12a	7i	6a	7a	8i	5a	7i
ASMARADANA	7	8i	8a	8e/o	8a	7a	8u	8a
SINOM	9	8a	8i	8a	8i	7i	8u	7a	8i	12a
DHANDHANGGULA	10	10i	10a	8e	7u	9i	7a	6u	8a	12i	7a

 

WATAK LAN SASMITANING TEMBANG MACAPAT

JENENGE TEMBANG	WATAK TEMBANG	SASMITANING TEMBANG
PUCUNG	gregeten kendho	kaluwak, pucung
MASKUMAMBANG	nlangsa, ngeres-eresi,	maskinambang, kenthir, timbul, kumambang
MEGATRUH	prihatin, sedhih, getun	pegat, pegat-pegat, duduk, truh
GAMBUH	sumanak,  pitutur rada sereng	gambuh, nggambuh, tambuh, tumambuh
KINANTHI	seneng, tresna	kanthi, kekanthen, angranti, kanthet, ginandheng
MIJIL	Prihatin	mijil, wijiling, wiyos, wetu, rarasati,
PANGKUR	sereng, nepsu	juda, kanaka, mingkur, mingkar-mingkur, wuri, pungkur, wuntat, kawuntat
DURMA	sereng, nepsu	ngunduri, durmuka, durcara, duraka
ASMARADANA	sedhih lan prihatining asmara	brangti, brangta, kingkin, asmara, kasmaran
SINOM	canthas, ethes	nom, anoman, ngenomi, taruna, roning kamal, logondhang, weni, srinata, pangrawit
DHANDHANGGULA	ngresepaken, luwes	memanise, manis, sarkara, madu, artati, guldrawa, gula, dhandhang, gagak

 

b.    Wangun Kabasan

Wangun kabasan saka tembang kreasi lan tembang macapat yaiku anane tembung wancahan lan tembung camboran. Penganggone rong tembung iki lumrahe digunakake kanggo ngepasake cacahe wanda, mligine ing tembang macapat.

 

1)   Tembung Wancahan

Tembung wancahan yaiku tembung sing diwancah utawa dicekakake. Tuladhane: rumiyin dadi riyin, dhateng dadi teng, punika dadi nika, lst.

2)   Tembung Camboran

Tembung camboran utawa kata majemuk yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji lan tembung mau dadi tembung anyar sing tegese uga melu anyar. Sing dikarepake teges anyar yaiku tegese tembung mau beda karo tegese tembung nalika isih awujud tembung lingga. Tembung camboran bisa diwuduhi imbuhan apa wae. Tembung camboran bisa dibedakake dadi loro, yaiku camboran wuwuh lan camboran tugel.

a)     Tembung Camboran Wutuh

Tembung camboran wutuh yaiku tembung camboran sing dumadi saka tembung-tembung sing meh wutuh. Tuladhane: semar mendem, nagasari, randha royal, lsp

b)    Tembung Camboran Tugel

Tembung camboran tugel yaiku tembung camboran sing dumadi saka tembung sing isih wutuh lan tembung wancahan, utawa kabeh tembung camboran iki dumadi saka tembung wancahan. Tuladhane: dubang saka tembung idu + abang, botrepot saka tembung abaot+repot, naksanak saka tembung anak+sanak.

 

6.    Tata Cara Nggawe Tembang

Nalika durung kulina ngarang tembang, wis mesthi sadurunge ngiket tembang, kudu direng-reng pokok-pokok bab sing arep dikarang, banjur digawe ukara gancaran sing urut runtut. Yen wis dadi gancaran, banjur kudu diothak-athik kaiket dadi tembang, nanging kudu eling prekara-prekara sing ora kena ditinggal kayata:

a)    Guru lagu lan guru wilangane

b)   Ora perlu ngarang tembang kanthi ngadhep bausastra kanggo nggoleki tembung-tembung sing cocog karo guru lagu lan guru wilangan

c)  Ora perlu nggunakake tembung-tembung sing angel utawa ndakik-ndakik, luwih becik nganggo tembung sing prasaja wae

d)  Oleh nganggo tembung Kawi, ning gunakna tembung Kawi sing lumrah tur aja nganti kakehan

e)    Bisa ngulur utawa ngunkred tembung (tembung wancahan & tembung camboran)

f)      Wenang nganggo baliswara

g)  Sabisa-bisane pedhotane tiba ing pungkasane tembung, aja nganti ing tengah-tengah tembung

h)     Sabisa-bisane saben sapada mengku sandhegan gedhe, tegese surasane wutuh

i)       Luwih becik Manawa nganggo basa karma, kabeh kudu nganggo basa karma

j)  Luwih becik maneh yen nggunakake purwakanthi swara, sastra, utawa purwakanthi tembung

k)     Kanggo pangeling-eling, bisa diwenehi sandhiasma utawa sengkalan

 

7.    Tata Cara Nggancarake Tembang

Minangka ancer-ancer, menawa arep nggancarake tembang, luwih becik ngeling-eling bab-bab ing ngsior iki:

a)     Cakepan tembang kudu diwaca tumemen

b)  Iketane ukara kaothak-athik kaya dene ing ukara dhialog, ora perlu urut kaya gatrane tembang, nanging aja ngenti adoh saka underan isine tembang

c)    Tembung-tembung Kawi kudu ditegesi luwih dhisik supaya ngerti maksude tembang

Salah siji tuladhane tembang macapat